17. urbem inflammare : quemar la ciudad, prenderle fuego a la ciudad

desinant malleolos et faces ad inflammandam urbem comparare (Catil. 1. 32) | homines nefarii de patriae parricidio confiterentur se urbem inflammare (Phil. 2. 17)

Catil. 4. 13, Cael. 78, Sull. 57

18. ignem / incendium restinguere / extinguere : apagar el fuego / un incendio

nonne, ut ignis in aquam coniectus continuo restinguitur et refrigeratur, sic refervens falsum crimen in purissimam et castissimam vitam conlatum statim concidit et exstinguitur? (Q. Rosc.  17) | matris Vestae ignem illum sempiternum non sum passus aut sanguine civium restingui aut cum totius urbis incendio commisceri (dom. 144) / instructam ornatamque a senatu provinciam deposui ut incendium patriae omissa omni cogitatione restinguerem (Phil. 11. 23) qui in accusando sodali meo tantum incendium non oratione solum, sed etiam multo magis vi et dolore et ardore animi concitaras, ut ego ad id restinguendum vix conarer accedere? (orat. 2. 197) facile est enim verbum aliquod ardens, ut ita dicam, notare idque restinctis iam animorum incendiis irridere (orat. 27) / prospicite ne ille ignis aeternus nocturnis Fonteiae laboribus vigiliisque servatus sacerdotis vestrae lacrimis exstinctus esse dicatur (Font. 47[1] )

ignem restinguere Catil. 3. 2, top. 52; incendium restinguere Phil. 13. 48, rep. 1. 1

19. aer, qui est terrae proximus: la atmósfera, el aire como viento (no como elemento).

ut piscibus aqua sic nobis aer crassus offunditur (Luc. 81) | aer, quem modo dixi crassum atque concretum (Tusc. 1. 42) | an ne hoc quidem intellegimus, omnia supera esse meliora, terram autem esse infimam, qua crassissimus circumfundat aer (nat. deor. 2. 17) | aer, qui natura est maxime frigidus, minime est expers caloris (nat. deor. 2. 26) | licet videre acutiora ingenia et ad intellegendum aptiora eorum qui terras incolant eas in quibus aer sit purus ac tenuis (nat. deor. 2. 42) | mari finitimus aer die et nocte distinguitur, isque tum fusus et extenuatus sublime fertur, tum autem concretus in nubes cogitur (nat. deor. 2. 101) | mari autem continens aer fertur ille quidem levitate sublimi (nat. deor. 2. 117) | temperatus aer (div. 2. 89) | propter aeris crassitudinem de caelo multa apud Etruscos fiebant (div. 1. 93) | stirpes terrae inhaerent, animantes autem adspiratione aeris sustinentur; ipseque aer nobiscum videt nobiscum audit nobiscum sonat (nat. deor. 2. 83) | quo cruciatu sit adfectu venire in mentem necesse est omnibus, cum esset vinctus nudus in aere, in imbri, in frigore (Verr. 2. 4. 87) | accedit ut eo facilius animus evadat ex hoc aere quod nihil est animo velocius (Tusc. 1. 43) | hoc etiam magis necesse est dividatur crassus hic et concretus aer, qui est terrae proximus (Tusc. 1. 42)

nom. nat. deor. 2. 66, nat. deor. 2. 83, nat. deor. 2. 91, nat. deor. 2. 125

in aere nat. deor. 2. 42

20. suspicere (in/ad) caelum : voltear a ver el cielo

certe ita temere de mundo effuttiunt, ut mihi quidem numquam hunc admirabilem caeli ornatum suspexisse videantur (nat. deor. 2. 95) primum fuit, cum caelum suspexissemus statim nos intellegere esse aliquod numen quo haec regantur (ibid.  3. 10)  / etenim quis est tam vaecors qui aut, cum suspexit in caelum, deos esse non sentiat (har. resp. 19) / conplexus me senex conlacrimavit aliquantoque post suspexit ad caelum (rep. 6. 9)

suspicere caelum nat. deor. 2. 4

21. caelum / natura caeli: el clima, el tiempo

urbem Syracusas elegerat, cuius hic situs atque haec natura esse loci caelique dicitur ut nullus umquam dies tam magna ac turbulenta tempestate fuerit quin aliquo tempore eius diei solem homines viderint. (Verr. 2. 5. 26) |  nam sive de caeli natura loquitur sive de terrae (de orat. 3. 23) | …hebetiora ut sint hominum ingenia propter caeli pleniorem naturam (nat. deor. 2. 17. 13) | nonne eius modi sunt, ut ne caeli quidem naturam interpretes istos caeli nosse appareat? (div. 2. 92. 9) / necesse est ita feratur, ut penetret et dividat omne caelum hoc, in quo nubes imbres ventique coguntur, quod et umidum et caliginosum est propter exhalationes terrae. (Tusc. 1. 43. 7) | nam si obscurior et quasi caliginosa stella extiterit, pingue et concretum esse caelum, ut eius adspiratio gravis et pestilens futura sit; sin inlustris et perlucida stella apparuerit, significari caelum esse tenue purumque et propterea salubre (div. 1. 130. 10) | …alteram quam ceperimus ex magnitudine commodorum, quae percipiuntur caeli temperatione fecunditate terrarum aliarumque commoditatum complurium copia (nat. deor. 2. 13. 7) | potestne tibi haec lux, Catilina, aut huius caeli spiritus esse iucundus… (Catil. 1. 15. 2) | omnia fiunt et ex caeli varietate et ex disparili adspiratione terrarum (div. 1. 79. 21) | haec igitur cum sit tum serenitas, tum perturbatio caeli, estne sanorum hominum hoc ad nascentium ortus pertinere non dicere, quod non certe pertinet, illud nescio quid tenue, quod sentiri nullo modo, intellegi autem vix potest, quae a luna ceterisque sideribus caeli temperatio fiat, dicere ad puerorum ortus pertinere? (ibid. 2. 94. 9) | nam et fruges et reliqua quae terra pariat et tempestates ac temporum varietates caelique mutationes a dis inmortalibus tribui generi humano putant (nat. deor. 1. 4. 10)

22. sol oritur ↔ sol occidit : sale el sol,  se mete el sol

isque [sol] oriens et occidens diem noctemque conficit (nat. deor. 2. 102) | quae Cenabi oriente sole gesta essent, ante primam confectam vigiliam in finibus Arvernorum audita sunt (Gall. 7. 3) / ex his igitur hora VIII quae vero occidente sole decrepita est… (Tusc.  1. 94) |

sol oritur fin. 2. 23, Gall. 1.1; sol occidit fin. 2, 23

23. ortus ↔ occasus solis : la salida del sol, la puesta de sol

solis occasu suas copias Ariovistus in castra reduxit (Gall. 1. 50) | sub occasumque solis destiterunt seque in castra receperunt (ibid. 2. 11) | nam singulas nostri consectati expugnaverunt, ut perpaucae ex omni numero noctis interventu ad terram pervenirent, cum ab hora fere quarta usque ad solis occasum pugnaretur (ibid. 3. 15)

ortus Gall. 7. 41; occasus Gall. 5. 8, ibid. 7. 80, civ. 1. 83, ibid. 3. 51, ibid. 3. 80

ac se sperare dixerunt, si illud signum quod videtis solis ortum et forum curiamque conspiceret (Catil.  3. 20)

ortus div. 1. 121, ibid. 1. 128

24. stellae errantes / inerrantes / vagae | sidera errantia

infima est quinque errantium terraeque proxuma stella Veneris (nat. deor. 2. 53) | hoc autem sphaerae genus, in quo solis et lunae motus inessent et earum quinque stellarum, quae errantes et quasi vagae nominarentur… (rep. 1. 22) | sphaera, cuius singulae conversiones idem efficiunt in sole et in luna et in quinque stellis errantibus quod efficitur in caelo singulis diebus et noctibus (nat. deor. 2. 88) | qui errantium stellarum cursus praegressiones institutiones notavit (Tusc. 1. 62) | maxume vero sunt admirabiles motus earum quinque stellarum quae falso vocantur errantes (nat. deor. 2. 51) | Ponticus Heraclides errantibus stellis divinitatem tribuit (ibid. 1. 34) | nec vero eae stellae quae inerrantes vocantur non significant eandem mentem atque prudentiam (ibid. 2.54) | habent igitur suam sphaeram stellae inerrantes ab aetheria coniunctione secretam et liberam (ibid. 2. 55) | sequitur stellarum inerrantium maxima multitudo (ibid. 2. 104) | postremo cum satis docuerimus hos esse deos, solem dico et lunam et vagas stellas et inerrantes et caelum et mundum ipsum… (ibid. 2. 80) | isdemque spatiis eae stellae quas vagas dicimus circum terram feruntur eodemque modo oriuntur et occidunt (ibid. 2. 103) | Xenocrates deos octo esse dicit, quinque eos qui in stellis vagis nominantur (ibid. 1. 34) | vim quandam esse aiunt signifero in orbe, eamque vim varie moveri ab iis sideribus, quae vocantur errantia (div. 2. 89)

gen div. 2. 17, ibid. 2. 146

25. cursum conficere: completar una órbita

ea quae Saturni stella dicitur, quae a terra abest plurimum, XXX fere annis cursum suum conficit (nat. deor. 2. 52. 5) | cum se octo ambitus confectis suis cursibus ad idem caput rettulerunt, cumque eos permensus est idem et semper sui similis orbis (Tim. 33) | nox igitur et dies ad hunc modum et ob has generata causas unum circumitum orbis efficit sapientissimum atque optimum, mensis autem, quando luna lustrato suo cursu solem consecuta est, annus, ubi sol suum totum confecit et peragravit orbem (ibid. 32)

inv. 1. 58, nat deor. 1. 87, dom. 86, Cael. 39, Tusc. 3. 2, Manil. 34,

26. tempestas magna cooritur / impendet : se desata una gran tormenta

equites a Q. Atrio ad Caesarem venerunt, qui nuntiarent superiore nocte maxima coorta tempestate prope omnes naves adflictas atque in litus eiectas esse (Gall. 5. 10) | eo cum esset ventum, exploratores hostium, ut omni fluminis parte erant dispositi, inopinantes, quod magna subito erat coorta tempestas, a nostris opprimuntur (ibid. 7. 61) | tanta enim tempestas cooritur, ut numquam illis locis maiores aquas fuisse constaret (civ. 1. 48)

tum subito tempestates coortae sunt maximae, iudices, ut non modo proficisci cum cuperet Dolabella non posset, sed vix in oppido consisteret (Verr. 1. 46)

27. fulmine ici // de caelo tangi  // tangi : ser alcanzado por un rayo

Romulus lactens fulmine ictus; urbi igitur periculum ostenditur, ei quam ille condidit (div. 2. 47) / Etruria autem de caelo tacta scientissume animadvertit eademque interpretatur, quid quibusque ostendatur monstris atque portentis (ibid. 1. 92) | superstitionis stirps omnis instat et urget et  persequitur, sive tu vatem sive tu omen audieris, si tactum aliquid erit de caelo (ibid. 2. 149)

de caelo tangi div. 1. 92